نکات قرآنی 653

“نفس لوّامه”
(نفس سرزنش گر)

☆ برخی تصور کرده اند که نفس لوّامه(سرزنش گر) صفتی ذاتاً متعالی و جاوید و همه جا مفید است. خیر، اینطور نیست. آن فقط در مرحله ای از سلوک کاربرد دارد. و آن هم وقتی است که نفس امّاره مسلط است. نفس امّاره نفسی شریر است که به شرّ می خواند. نفس لوّامه متضاد نفس امّاره است. آن هم شریر و خشن است منتها به شرّ نمی خواند. این قضیه مثل “جَزاءُ سَیِّئةِِ سَیِّئةَُ مِثلُها” است! به معانی دقت کن! مرحله متعالی آن است که تو از این تضاد بیرون بیایی. به فراتر از نفس امّاره و نفس لوّامه روی. و گرنه همیشه در جنگ و عذاب خواهی بود و آب خوش از گلویت پایین نخواهد رفت. زیرا بیست و چهار ساعته -چه در خواب و چه بیداری- یا باید سرزنش کنی و یا باید سرزنش بشنوی. و این عین جهنم است. کجایش رستگاری است؟! کجایش بهشت است؟! ای دوست، تو باید از نفس لوّامه هم عبور کنی. دست از قضاوت هر چیز و هر کس برداری. این ذهن فضول را رام کنی. باید آرام و مداراکننده شوی. طبیعت نفس لوّامه، خشن است. ذاتاً میخواهد به این و آن بپرد. مرتب قضاوت کند و جار و جنجال بیافریند. و این صفت اگر رشد کند و در وجود کسی جاخوش کند، تبدیل به یک بیماری وخیم و کشنده شده است. امروزه جهان بیش از آنکه از نفس امّاره آسیب ببیند، از شرّ نفس لوّامه در رنج است. مگر نمی بینی چه خبر است، همه احساس حق بجانبی دارند، همه همدیگر را به بدترین شکل قضاوت می کنند، تکفیر می کنند، برچسب می زنند، بی آبرو می کنند، ترور شخصیت می کنند و جنگ و جدال بر پا می کنند؟! اینها همه کار نفس سرزنش گری است که از دست در رفته است. نفس امّاره، رو بازی می کند، اما این نفس لوّامه است که حقّه بازی اش خفی تر و خطرناکتر است. زیرا با لباس حق بجانبی جلو می آید. اگر این نفسی که تبدیل به بیماری شده، معالجه نشود، روزگار سالک سیاه است. نفس لوّامه همواره خود را حق بجانب می داند، بی گناه می داند، زیرا اگر چنین احساسی نداشته باشد، نمی تواند به سرزنش بپردازد. نمی تواند مدام به این و آن بپرد و انتقاد کند. و اگر نتواند از نان خوردن می افتد! نفس لوّامه، عیب بین است، آلوده بین است، گناه بین است، و این یعنی چشمانی پاک ندارد! زیرا چشمانش فقط به گناه و خطا و عیب گیری می پردازد! دریاب نکته را! حتی آیه “لا اُقسِمُ بِالنَّفسِ اللَّوَّامَة” اشاره به قداست نفس لوامّه ندارد، زیرا این سرزنش گری از آنِ انسانهای بدبختی است که بعد از قیامت مدام خود را شماتت می کنند! آن یک هشدار است! ای دوست، یک سالک در روند خودشناسی، انواع نفس هایش را می شناسد و آنگاه رهایشان می کند. نفس شریر امّاره را که شناخت، رهایش می کند. نفس خشن و سرزنش گر لوّامه را که شناخت، از آن هم عبور می کند. سالک با رها کردن انواع نفس های جعلی است که به “نفس مطمئنه” خویش دست می یابد. که به فطرت اصیل خود واصِل می شود. نفس که مطمئنه شد، به قول قرآن، دگر از سرزنش هیچ سرزنش گری نمی هراسد -چه درونی باشد چه بیرونی- “لا یَخافُونَ لَومَةَ لائِم”! چنین کیفیتی جایگاه یک سالک فرهیخته است. سالکی که به ثبات الهی خویش رسیده است.

بر گرفته از مجموعه نکات قرآنی
مسعود ریاعی