“هرمس مُثَلَّثُ العَظَمَة”

☆ هرمس پیش از آنکه یک شخص باشد، “روح معرفت” است. برای همین در همه ی ادیان و مکاتب به اسمی مشهور است؛ در اسلام او را ادریس و الیاس، اهلِ کتاب او را اخنوخ و ایلیا، در مصر او را توت، در هند او را بوذاسف، در حکمت خسروانی او را هوشنگ(= بخشنده ی جایگاه خوب)، و حکمایِ منجم او را مرکوری و عطارد می نامند. در غایةُالحکیم مَجریطی دعایی بنام هرمس هست که از برخی از نام های او در سرزمین های مختلف یاد شده است؛ اَدعوکَ بِاَسمائکَ کُلِّها…
این روح بزرگ دوره به دوره -بویژه در پایان هر دوران-کارکرد خاص خود را دارد. شیخ اشراق نیز در آثارش او را “اَبُوالحُکَما” می نامد.
چند نکته در باب ایشان:
– پیامبر اسلام(ص) در معراجِ خود، او را در آسمان چهارم ملاقات کرده اند. فلک چهارم، حوزه علم اسرار روحانیات است.
– قرآن در باره ی او می فرماید: “رَفَعناهُ مَکانَاً عَلِیّاً” : ما او را به جایگاهی بلندمرتبه (=جایگاه علیّ) رفعت دادیم.
– در کتاب صُوانُ الحکمة، او از بانیان علم طب شناخته شده است.
– ابن مسکویه تصریح کرده که او کتابی به نام “جاودان خِرَد” در حکمت عملی دارد که آن را نزد موبد موبدان در فارس دیده است.
– ثعالبی، علم استخراج معادن و فلزات و … را به او منسوب می داند.
– در آثارالباقیه بیرونی، دبیری و کتابت به او منسوب شده است.
– منابع آپوکریفی عهد عتیق، او را مظهر حکمت دانسته، و روح الهی را همواره همراه او میدانند.
– در احادیث اسلامی، او توفیق حضور در بهشت را با کالبدش داشته است.
– ابو حیّان توحیدی، او را پایه گذار علم نجوم، حساب و رمل، و نیز سازنده ی شهرها و اهرام معرفی نموده است.
– جابر بن حیان در کتاب سِرُّ الخَلِیقة و صُنعَةُ الطَبِیعَة بلینوس، اذعان می دارد که بلینوس کیمیاگر به الواح هرمسی (الواح زمردین) دست یافته و از آنجا اسرار علم کیمیا و سایر دانش ها را کشف کرده است.
– ابن ندیم نیز در الفهرست، پنج کتاب در نجوم، چهار کتاب در نیرنجات خواص و طلسمات، و سیزده کتاب در کیمیا را به هرمس منسوب می کند.

مسعود ریاعی