“مراتب سه‌گانه ی محبت”

? محبّان خدا، مراتبی دارند و شاید بتوان آنها را در سه گروه عمده بر شمرد: مُحب “ذات الهی”، مُحب “صفات الهی”، و مُحب “افعال الهی”.

محب ذات الهی، برترین دوستداران خداست. همواره بر فراز است و لذا از نعمات و برکات آن دو دیگر نیز برخوردار است. زیرا این کیفیت از محبت، ثابت و جاودانه و همه گیر است. درون و بیرون را به صورتی مسحور کننده در تصرف دارد. چه این نوع از محبت، ریشه در ذاتی دارد که خود اصل و اساس همه چیز است. چنین کسی، بودن و نبودن، داشتن و نداشتن، دوستی و دشمنی، سلامتی و بیماری … هیچ تاثیری در محبت او نمی گذارد. او در هر موقعیتی سر ریز از محبت است. خوب و بد نمی کند. چه هم خود نَفَسَش رحمانی است و هم رحمانیت را در هرآنچه که هست، می بیند. پس هر آن سرشار است. چون درختی است که تنها میوه اش، محبت است. هر کارش کنی؛ چه سنگش پرتاب کنی، چه چوبش بزنی، چه ارّه اش کنی، از او جز میوه ی عشق و محبت فرو نمی ریزد. چون کوزه ای مملو از محبت، فقط محبت از آن برون می تراود. و این کسان اندک اند، بسیار اندک. زیرا چنین کیفیتی به معنای مستحیل شدن کامل در “حق” است. در این کیفیت، نه ذهن متعارفی وجود دارد و نه نفس منیّت سازی. و البته از حقیقتِ محبت و تمامیت آن، تنها همین گروه اول باخبرند، چه همین هایند که به تمامی آن را دریافت کرده، و در آن و با آن زندگی می کنند. اینان اولیاء بزرگ خدایند. مقربانند. چنین کسانی محبت شان، برای بدست آوردن چیزی، یا رسیدن به جایی و هدفی، نیست. زیرا خود محبت برایشان اصل است، بهشت است، نه آثار و نتایج آن. اینان را حتی اگر در سیاهچال بیندازند، به سنگ های سیاهچال محبت می کنند. زیرا وجودشان سرشار از محبت ذاتی و همه جانبه است. البته محبت اینان، برای هر کسی به نوعی به ظهور می رسد و هر کس به گونه ای آن را دریافت می کند. و این بستگی به موقعیتِ روحیِ شخص برخوردار شونده دارد.

گروه دیگر، محبانِ صفات الهی است. هر چند صفات الهی نیز ثابت است، اما همیشه هر صفتی بارز نیست. غیب و شهود دارد. گاه ظاهر است و گاه نیست. گاه در این است و گاه نیست. محبانِ این مرتبه، بیشتر شیفته ی صفات و اسماء الهی و کارکرد آنهایند. بدنبال فهمِ صفت ها و چگونگی پیوند آنها به یکدیگرند. در یک کلام آنها میخواهند از روند محبت و تاثیرگذاریش سر در بیاورند. پس پشت صحنه را رصد می کنند. به علت ها می روند. و این روند از محبت، بیشتر شبیه شیوه ی متفکران است. بدیهی است که اینان بسادگی نمی توانند نگاه محبت آمیز یکسان و همه گیری به خلق خدا داشته باشند و برای محبت، غالبا باید دلیلی و یا غایتی را مد نظر داشته باشند… مرتبه ی سوم، محبانِ افعال الهی اند. اینان مقهور آثار و پدیده ها و ماجراهایند. خودِ فعلِ خلقت، مسحورشان کرده است. خودِ شیء را مد نظر دارند. محبت از شیء می گیرند و به خود شیء محبت می کنند. برای اینان خودِ اشیاء و پدیده ها مهم اند. زیرا آنچه ظهور دارد، تحت تاثیرشان قرار می دهد. پس همواره مسحور بازیگران صحنه اند، نه اندیشه و اسرار پشت پرده ی آن.

با تمام این اوصاف، هر سه گروه خوبند، زیرا “محبت” شیوه ی کارشان است. اما چون نیک بیندیشی، در خواهی یافت که گروه اول با هیچکس دیگری قابل قیاس نیست. آنها محبت شان،”برای” ندارد. در حالیکه آن دو دیگر “برای”، جزو کارشان است. گروه اول، شبیه خود خدا عمل می کنند، دو گروه دیگر شبیه مخلوق. گروه اول، چون گُل همیشه بوی خوش می پراکند، چه در اتاق تو باشد و چه در صحرا… اینان برای محبت، بدنبال دلیل نمی گردند زیرا پیرو خدایی هستند که محبتش بدنبال جلب سود و منفعتی نیست. یکجانبه و تمام است. و اینگونه است که تمام دین و مرام شان، “یُحِبُّهُم و یُحِبُّونَهُ” است.

مسعود ریاعی