” اَمر و مَشیّت”

تعبیری تحت عنوان “اَمرِ الهی”، و تعبیری تحت عنوان”مشیّتِ الهی” است. یک سالک باید تمایز بین این دو را به نیکی دریابد. جز این باشد فهم درستی از زندگی و از سلوک خود نخواهد داشت. مشیّت الهی، جریان کلی هستی است. همان جریان تکوینی است که طبیعت از آن جمله است. این جریان، خوب و بد نمی شناسد، همواره کار خودش را میکند. هم مرگ دارد و هم زندگی. لذت و رنج، سلامتی و بیماری، روز و شب و … برایش علی السَّویّه است. چیزی را بر چیزی رجحان نمی دهد. همواره سیر خود را دارد و خالی از دلسوزی های بشری است. مشیّت الهی، بستری است که همه چیز را در بر گرفته است. یک جریان کلی است. چون رود بزرگی است که همه در آن شناورند. می آیند و می روند. بود می شوند و نابود می گردند. اما “اَمرِ الهی”، قضیه را خاص میکند. در دل آن جریان کلی، جریانی خاص بوجود میآورد. اینجا سخن از “امر” است. فرمان است. حکمی باید اجرا شود. در اینجا حرف از “عمل” است. در مشیّت الهی، تو شاهد”بی عملی” و تسلیم هستی. آنجا به هیچ عملی نیاز نیست. هر عملی کار خرابی به بار میآورد. هر عملی یک دخالت و یک انحراف است. زیرا آن جریان کلی کار خودش را بخوبی میداند و همان را پیگیر است. اما امر الهی، یک عمل است. لکن عملی است که فقط توسط “امرالله” به فعلیّت میرسد. کار هر کسی نیست. “امرالله” میخواهد. برای همین است که قرآن میفرماید؛ “اَتَی اَمرُ اللهِ فَلا تَستَعجِلُوهُ”. این بدان معنی است که عمل الهی، “امرالله” میخواهد. “اُولِی الاَمر” می طلبد. آنکه خالی از این “امر” است و خود میداند که خالی است، باید بر اساس “مشیّت الهی” سیر کند. و مشیّت الهی بر فطرت تو نهاده شده است. همان است که جریان زندگیت با آن پیش می رود. هرچند خود این مشیّت نیز نوعی امر است لکن امری کلی و ازلی است. لذا از آن به “مشیّت” یاد می شود. مشیّت، یک “رفتن” با تسلیم است، پذیرش جریان هستی است. آیه ی “وَ ما تَشاؤُونَ اِلّا اَن یَشاءَ اللهُ” (شما چیزی را نمی خواهید مگر آنکه خدا بخواهد!) اشاره به همین مشیّت الهی است. زیرا هر چه بخواهی و در هر مسیر که بروی، آن در همین جریان کلی موجود است. تو چیزی جز آنچه در این کل است، نمی توانی بخواهی. زیرا هر آنچه را که بخواهی پیشاپیش هست. و خواستنِ چیزی که هست، ابلهانه است. برای همین، هرجا که بروی همواره در دستان خدایی. هر ماجرایی را که پی بگیری، از ید قدرت او خارج نیستی. “امر” یک نور فعّال است. “مشیّت” یک نور منفعل. “امر” نیروی “ذَکَر” را در خود نهفته دارد. دهنده و اقدام کننده است. اما “مشیّت” با نیروی “اُنثی” به پیش می رود. گیرنده و پرورش دهنده است. “مشیّت”، بستر حیات است، جریانی است که آن را با بی عملی، با تسلیم محض میتوان فهمید و جریانش را دریافت. حال آنکه “امر”، عملی است که در آن بستر، جوش و خروش بپا میکند. تغییر و تبدل را باعث می شود. جَهش را سبب می گردد. مشیّت، “نور منفعل” است و امر، “نور فعال”. و این “نور منفعل” است که با جاذبه اش، “نور فعال” را به عمل وامیدارد. یعنی بی عملی، عمل میآورد. باعث عمل می شود. عملی که خود انگیخته است. آنکه کاملا در اختیار خداست، در بی عملی بسر میبرد و در عین حال مملو از “عمل صالح” است. زیرا او دگر خود عمل نمیکند، بلکه از طریق او عمل میشود. زیرا سالک در این مرحله، نه ذهنی دارد و نه نفسی که بخواهد دست به عمل بزند. او کاملاً در خدمت کل است. در این کیفیت، عمل کننده “امرالله” است. آن نور نازل شده است. و نکته همین است. چنین سالکِ واصِلی یک بَرنده ی واقعی است. همان است که به “فوز عظیم” دست یافته است. ای دوست، وقتی “امر” بیاید در تو قیامتی برپا میشود. قدر این “قیامت” را بدان. تسلیم اش باش تا به عالَم اَلطَف عروج کنی. وقتی “امر” یعنی آن “نور فعال” نازل شود، دگر بین آگاهی و عمل فاصله ای نیست. آنها به وحدت رسیده اند. یکی اند.

مسعود ریاعي