زندگی های دوباره

حیات فقط این نیست که می بینی. دریافت تو از زندگی چیزی است و حقیقت آن چیزی دگر. حیات جریان دارد. همیشه جریان داشته است و جریان خواهد داشت. چیزی با مرگ تمام نمی شود. دوباره شروع می شود. زیرا خلقت عبث نیست. هر مرگ نقطۀ شروع مرحلۀ بعدی است. تو با معدلی که از این زندگی بدست می آوری، نوع زندگی بعدی ات را مشخص می کنی. این تَطَوُّر، این از این طور به آن طور شدن، در هستۀ زندگی نهاده شده و برای اصحاب عقول، قانونی قابل “مشاهده” است. معنای دنیا مزرعۀ آخرت است همین است. فکر کردی منظور از “آخرت” چیست؟! اینجا را اَولَی یا “دنیا” گویند، نتیجۀ عملکرد این، زندگیِ بعدی را می سازد و آن را “آخرت” گویند. پس آخرت نیز یک زندگی است که بر اساس نتیجه ی این زندگی شکل میگیرد. دقت کن! بحث از آن قیامت که شنیده ای نیست. بلکه بحث از زندگی های دوباره است. دارِ وجود “یکی” است. نه دو و نه چند. دنیا و آخرت، اشاره به دو کیفیت است، چونان دو صفت برای عوالم انسانی اند. هر مرحله نسبت به مرحله ی ماقبل خود، آخرت، و نسبت به مرحله ی فراتر از خود، اَولَی است. تو پیش از اینها نیز بوده ای. و بودن تو بقول قرآن با “ذرّه” ای آغاز شده است. از عالَم ذَرّ تا بدینجا. تو در طول تاریخِ آفرینش حرکت داشته ای.”لَتَرکَبُنَّ طَبَقاً عَن طَبَق”. مرحله به مرحله سیر کرده ای و اکنون بدینجا که هستی، رسیده ای. این سیر، از منظر اهل “مشاهده”، قابل انکار نیست. حتی زیست شناسی نیز در حوزه ی فهم خود، آن را تایید میکند. سیری از ذرّه تا وجود تمام! به تعبیری در هر مرحله که باشی، این، نتیجه ی مرحله قبل توست. نتیجه ی عملکرد توست. بارها چه در تفاسیر و چه در مقالات گفته ام؛ بسیاری از آیاتی را که غالباً در مورد قیامت کبری دانسته اند، به واقع در بارۀ بازگشت دوباره به زندگی و دارِ وجود است. و اکنون إبایی ندارم که به این مهم بطور واضح و صریح بپردازم و برخی اسناد و مدارک را برایت نقل کنم. با حدیث شروع می کنم.

در کتاب الخصال شیخ صدوق (حدیث 75) آمده است که جابر بن یزید گوید؛ که امام باقر(ع) فرمود: “هر مؤمنی مرگی دارد و کشته شدنی، براستی هر که کشته شده باشد برگردد تا به مرگ خود بمیرد، و هر که مرده باشد برگردد تا کشته شود… سپس فرمود: هر فردی از افراد این امت- چه نیک باشد چه بد- بر می گردد. اما اهل ایمان که برگردند در آرامش و نعمات اند و اهل باطل در خواری و عذاب الهی خواهند بود. آیا نشنیده ای که خداوند در قرآن می گوید: عذاب نزدیکتر را قبل از عذاب بزرگتر به آنها می چشانیم“ (سجده 21)

در حدیثی دیگر که هم در بحار(51/53) هم در تفسیر القمی(65/2) و هم در تفسیر الصافی(325/3) نقل شده آمده است که ابن عمار از امام صادق(ع) در بارۀ آیۀ” هر که از یاد من إعراض کند، زندگی سختی خواهد داشت“(طه 124)، سؤال نمود و گفت؛ ما که همواره اینان را در در زندگیِ خوش و در ناز و نعمت می بینیم! و امام(ع) در جوابش فرمود: “به خدا قسم که آنها آن زندگی سخت و پر مشقت را هنگام بازگشت دوباره به دنیا در پی خواهند داشت طوری که در آن موقع نجاست را هم می خورند“.

در حدیث دیگری که هم در تفسیر البرهان(4/764) و هم در بحار(65/53) و هم در نوادر الاخبار فیض کاشانی(281ح3) نقل شده آمده است که جمیل بن درّاج از امام صادق(ع) در بارۀ آیۀ “ما به یقین پیامبران خود و نیز اهل ایمان را هم در زندگی دنیا و هم روزی که گواهان بپا خیزند یاری می دهیم“!(غافر51)؛ پرسید و امام(ع) فرمود: بخدا قسم این در زندگی دوباره است. نمی دانی که بسیاری از پیامبران الهی در دنیا یاری نشده و کشته شدند و ائمه هم کشته شده اند و کسی آنها را یاری نکرد؟! تاویل این آیه در زندگی دوباره است“.

در حدیثی دیگر که هم درتفسیر العیاشی(2ح144) و هم بحار(74/53) و هم تفسیر البرهان(2/857) نقل شده آمده است که حمران بن اعین از امام باقر(ع) در بارۀ این آیه؛ “آیا ندیدی آن جماعت هزاران نفره را که از ترس مرگ از دیارشان گریختند و خدا به آنها گفت بمیرید و سپس زنده شان کرد”(بقره243)؛ پرسید که آیا خداوند آنها را به دنیا برگرداند؟! و امام(ع) فرمود: به دنیا برگشتند به طوری که در خانه هاشان نشستند و غذا خوردند و زن گرفتند و مدتی بودند و سپس به مرگ طبیعی مردند“.

در حدیثی دیگر که هم در نوادرالاخبار(285ح19) و هم در بحار(44/53) آمده؛ امام کاظم(ع) فرمودند: بی تردید کسانی پس از مرگ زنده خواهند شد و انتقام خود را می گیرند. به هر کس آزاری رسیده به مانند آن قصاص می کند و هر کس خشمی دیده به مانند آن انتقام می گیرد و هرکس کشته شده باشد قاتلش را بکشد و برای این منظور دشمنان آنها نیز به دنیا برگردند تا محقان، خون ریخته شدۀ خود را قصاص کنند…” در حدیثی دیگر از امام صادق(ع) در بارۀ اینگونه رجعت می پرسند و ایشان در جواب، این آیه را می خوانند”تِلکَ إذا کَرَّهٌ خاسِرَهٌ” در این صورت آن بازگشتی زیانبار خواهد بود“!(نازعات12)

در حدیثی دیگر در بحار(44/53) و در تفسیر البرهان(159/5) آمده که برخی از اصحاب امام صادق(ع) در ذیل آیه ای از فلسفۀ این بازگشت ها می پرسند، امام(ع) می گوید: “در بازگشتِ آنها به زندگی، ناخالصی های آنها مانند طلایی که به کوره می رود گرفته می شود تا آنکه هر چیزی به شبیه خود یعنی به حقیقت خود باز گردد“.

و اما در مورد آیات قرآن کریم، هم در تفاسیر و هم در مقالات عدیده سخن گفته ام. ای دوست زندگی آن نیست که انگاشته ای. این که می بینی به باطل خلق نشده است. فرمول های دقیقی در کار است که هیچ ذهن وقّادی به کُنه اش پی نَبَرد. در این آیه چه می بینی “اللهُ یَبدَاُ الخَلقَ ثُمَّ یُعیدُهُ ثُمَّ اِلَیهِ تُرجَعُونَ” خدا خلق می کند سپس بازش میگرداند سپس بسویش رجوع می کنید”! در بارۀ این آیۀ دیگر چه فکر می کنی “بَل هُم فِی لُبسٍ مِن خَلقٍ جَدِیدٍ” آنها در بارۀ خلق جدید در شک و تردیدند”! در بارۀ این دیگر چه تصور می کنی “وَ قالُوا ءَاِذا کُنّا عِظامَاً وَ رُفاتَاً ءَاِنّا لَمَبعُوثُونَ خَلقَاً جَدِیدَاً” و گفتند آنگاه که مشتی خاک و استخوان شدیم ما دوباره به خلق جدیدی در می آییم”؟! در بارۀ این آیه چه تصور کرده ای “وَ قالُوا اِذا ضَلَلّنَا فِی الأرضِ ءَاِنّا لَفِی خَلقٍ جَدِیدٍ” آیا وقتی که در زمین ناپدید شویم دوباره به خلق جدیدی در می آییم”؟! در این دیگری چه می اندیشی “مَن یُحیِی العِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ قُلِ الَّذِی فَطَرَکُم اَوَّلَ مَرَّهٍ” گویند؛” چه کسی دوباره این استخوانهای پوسیده را زنده می کند بگو همان کسی که اول بار آنها را سرشته است”. در این دیگری چه می بینی “کَمَا بَدَأنا اَوَّلَ خَلقٍ نُعِیدُهُ وَعدَاً عَلََینا إنّا کُنّا فاعِلِینَ” همانطور که اول خلق کردیم آن را دوباره باز می گردانیم این وعده ایست که بر عهدۀ ماست و ما انجامش می دهیم”. در این دیگری چه می بینی “قُل اللهُ یَبدَأُ الخَلقَ ثُمَّ یُعیدُهُ فَأنَّی تُؤفَکُونَ” خدا می آفریند سپس بازش می گرداند، پس به کجا منحرف شده اید؟!” در بارۀ این آیه چه تصور می کنی “إنَّهُ یَبدَأُ الخَلقَ ثُمَّ یُعیدُه لَیَجزِیَ الَّذِینَ اَمَنُوا وَ عَمِلُواالصّالِحاتِ” او ابتدا خلق می کند سپس بازش می گرداند تا اهل ایمان و عمل صالح پاداششان را دریافت کنند!”… و آیات بسیار دیگر که در این مقال نمی گنجد. ای دوست بسیاری از منکران، اختلافشان با پیامبر(ص) بر سر قبول یا رد خدا نبوده است. بلکه بر سر همین مسئله بوده است. آنها بازگشت دوباره را منکر بودند و می گفتند به عقلمان جور در نمی آید. آنها خدا را قبول داشته اند. مگر این آیه را ندیده ای “وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن خَلَقَ السَّماواتِ وَ الاَرضَ وَ سَخَّرَ الشَّمسَ وَ القَمَرَ لَیَقُولَنَّ اللهُ” اگر از آنها بپرسی چه کسی آسمانها و زمین را خلق کرده و خورشید و ماه را مسخر نموده، قطعا می گویند خدا”. می بینی، آنها خدا را باور دارند. آنچه که باور ندارند خلقت دوباره شان است. و این همان نکته ایست که به هرج و مرج ذهنی شان کشانده است. ذهن کوته بین آنها “معاد”، این “عود” را منکر است. تو منکر نباش. هر چند اگر منکر هم باشی فایده ای به حالت نمی کند. زیرا جریان حیات همچنان هوشمندانه به پیش می رود. این مقاله صرفا یک هشدار است که کار خود را سخت نکنی. هر چیزی جوابی دارد. کیفیت ادامۀ حیاتت را همین لحظاتی که در آن قرار گرفته ای می سازد. بازتاب اندیشه و رفتار کنونی ات، زندگی بعدی ات را رقم می زند. اینجا مزرعۀ آخرت است. اگر در اینجا رحم کنی، به تو رحم خواهد شد. اگر کمک کنی، کمک خواهی شد. اگر إطعام کنی، إطعام می شوی. اگر آبروی کسی را بخری، آبرویت خریده خواهدشد. اگر هدایت کنی، هدایت می شوی. اگر دستگیری کنی، دستت گرفته خواهدشد. اگر عطا کنی، عطا می شوی… و إلا انتظار بیخود نداشته باش. تو با دستاوردت روبرو می شوی. و این قطعی است. یقینی است. شک نداشته باش. همه إحضار می شوند جز مُخلَصین. “فَإنَّهُم لَمُحضَرُونَ إلا المُخلَصِینَ”. چه جایگاه رهایی یافته گان فراتر از دنیا و آخرت است. اینان کسانی اند که از چرخه ی مرگ و زندگی، بعنوان یک مجازات رها شده اند و شیطان هیچ سلطه ای بر آنان ندارد. پس خود را به این حیات ناب برسان و بر فراز بایست… بر گرد و دوباره تفسیر سورۀ صافات را بخوان!

رمضان 94
مسعود ریاعی