“ناسخ و منسوخ”

در قرآن، ناسخ و منسوخ به آن معنا نیست که باید برخی از آیات خدا را مردود دانست و بدان بی توجه بود. ابداً بدان معنا نیست که برخی آیات خداوند، از حیّز انتفاع افتاده و نامفید و ناکارآمد شده اند. چنین طرز تفکری خطا و در عین حال بسیار خطرناک است. قرآن کریم یک کتاب واحد و منسجم است و تمامی آیات آن در جای خویش نیکو و کارآمد است. متاسفانه برخی اینگونه تلقی کرده اند که مثلاً تمام آیاتی که در باره ی حریّت و آزادگی است، منسوخ شده و تمام آیاتی که معنای ظاهری شان حاکی از بگیر و بکش و ببند است ناسخ آن است! مثلاً می گویند: “لا اِکراهَ فِی الدِّین” (در دین هیچ اجباری نیست)، منسوخ است، “لَکُم دِینُکُم وَ لِیَ دِین” (دین شما برای شما، و دین من برای من)، منسوخ است، “لَنا اَعمالُنا وَ لَکُم اَعمالُکُم” (اعمال ما برای ما، و اعمال شما برای شما)، منسوخ است، “لا تُسأَلُونَ عَمّا اَجرَمنا وَ لا نُسأَلُ عَمّا تَعلَمُونَ” (شما از عملکرد ما مؤاخذه نمی شوید و ما نیز از عملکرد شما مؤاخذه نمی شویم)، منسوخ است، “وَ اِن جَنَحُوا لِلسِّلمِ فَاجنَح لَها” (اگر به صلح تمایل کردند تو نیز به صلح مایل شو)، منسوخ است، و بسیاری از آیات نجات بخش دیگر … چنین طرز تلقّی ای، به معنای آن است که معاذالله، قرآن، ابتدا قائل به آزادی و آزادگی و حرمت نهادن به کرامت انسانی است، و آنگاه که قدرتش را تثبیت نماید، هر آنچه را که گفته به یکباره پس می گیرد و کنار می گذارد! و این یک اتهام خطرناک و نابخشودنی به قرآن است! ای دوست، هر آیه از قرآن، مصداقی دارد که در جای خود، در ظرف زمان و مکان و موقعیت خاص خود، در لایه ی آگاهی خود، زنده و کارآمد است. معنای منسوخ زمانی است که یک آیه در تطابق با مصداق خود، آن هم در بستر زمان و مکان و موقعیت خاص خود، قرار نداشته باشد، نه اینکه آن آیه به کل مردود است! اگر آیه ای به کل مردود بود و بلا ارزش، بلا شک وارد قرآن نمی شد! آیات خداوند منزه از این ساده انگاری هاست. کلام خدا، همه ارزشمند است. ناسخ و منسوخ را “راسخان در علم” می فهمند، آنان که دانا به مصادیق آیات و آگاه به زمان و مکان و موقعیات مختلف اند. ما در قرآن کریم، هیچ آیه ی باطلی نداریم، تمامی آنها در جای خود مفید و کارآمدند. تنها نکته این است که یک حکیم فرزانه، بدرستی مصادیق آیات و جایگاه به حق شان را بشناسد و به موقع به کار بندد. درست مثل داروساز قابلی که می داند، برای رفع کدام بیماری، چه دارویی را، در چه زمانی، چقدر، به چه کیفیت، و کدام ترکیب باید مورد استفاده قرار دهد. و این نکته ای است که انجام آن کار هر کسی نیست، راسخ در علم الهی می طلبد، کسی که تایید “مِن عِندِ الله” است. و به یاد داشته باش: “اِنَّ هذا القُرآن یَهدِی لِلَّتی هِیَ اَقوَم” (این قرآن همواره به استوارترین راهها هدایت می کند)!

مسعود ریاعی