معنای باطنی “احسان”

هر کلمه ای در قرآن، معنایی باطنی و زنده دارد که گاه برای ذهن محدود، دور از معنای ظاهری شان به نظر می رسند. “احسان” در معنای ظاهری اش، نیکوکاری است اما معنای باطنی اش، کیفیتی از حضور است که منبعث از رؤیت خداوندی است. احسان یک مقام بلند سالکانه است. جایگاه بنده ای است که گویی خدا را می بیند، و اگر او را نبیند، به یقین می داند که خدا او را می بیند. این بدان معنی است که مفهوم باطنی احسان، از “رؤیت” ریشه گرفته است. آنگاه که جبرئیل(ع)، آن عقل فعال، نزد پیامبر(ص) آمده و از او از معنای “احسان” سؤال می کند، قصدش معنای باطنی کلمه است. و پیامبر(ص) دقیقاً جواب مناسب او را می دهد؛ “الاِحسانُ کَاَنَّکَ تَراهُ و اِن لَم تَکُن تَراهُ فَاِنَّهُ یَراکَ” (احسان آن است که گویی او را می بینی، و اگر او را نمی بینی، او تو را می بیند!). و این یک کیفیت متعالی از حیات است. سالک الی الله در این کیفیت مأوا دارد. دقت داشته باش که سؤال کننده جبرئیل است! مظهر عقل فعال است! او کسی نیست که بدنبال معانی ذهنی و بی ریشه باشد، او اهل واژه بازی نیست. او، عمق را جستجو می کند و خواهان مغز کلمات است. او با مغز کلمات، کاربرد حیات بخش شان را طالب است. و در یک کلام، او کلمات زنده را در وجود زنده می جوید!

مسعود ریاعی