“اخلاق فطری”

من به “اخلاق فطری” ایمان دارم و آن را نجات بخش می دانم. اخلاق فطری، منبعث از سرشت خداداده ی توست. اخلاقی عینی است، طبیعی است. از جنس وجود است. حال آنکه “اخلاق ذهنی”، امری اکتسابی و تصنعی است. اخلاق ذهنی، نوعی القاء است که تو را به آن باورمند نموده اند. به واقع اخلاق نیست، نوعی تلقین است. اغلب مردمان، اخلاق ذهنی دارند. در هر جامعه ای که بوده باشند از کودکی آنها را به چیزهایی باورمند نموده اند، آیین نامه ای را به آنها تحمیل کرده اند. و این اخلاق نیست. اخلاق از ریشه ی “خُلق” است. اشاره به امری ذاتی است. بی آنکه از جایی بیاید، در “خلقت” آدمی موجود است. بشر امروزه از این اخلاقِ نجات بخش دور افتاده است، برای همین است که غالباً خودشان نیستند. تصنعی و ماسک دار شده اند. وقتی قرآن به پیامبر(ص) می فرماید؛ “اِنَّکَ لَعَلَی خُلُقِِ عَظِیمِِ”،( تو برخوردار از خُلقی بزرگوارانه ای)، به چیزی نقد اشاره می کند نه به یک اخلاق اکتسابی و تصنعی. این “خُلق عظیم”، در وجود خود پیامبر(ص) موجود است. نقد است. و اشاره به فطرت الهی اوست. چنین عظمتی “هست”، و چیزی که هست، قرار نیست از جایی بیاید و یا کسی آن را از جایی کسب کند! “فِطرَتَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها”، همیشه حاضر است. تنها کار سالک این است که آن را از زیر غبار ذهنیت ها و برداشت ها و هوس ها، بدر آورد. سلوک همین است. و چون این شود، طعم اخلاقِ خودانگیخته را خواهد چشید. اخلاقی پاک، و خالی از هر انگیزه و شائبه …

‍ گفته شد که طبق نص صریح قرآن، فطرت مردمان همان فطرت الهی است. و از آنجا که فطرت الهی، “حق” است، اخلاق فطری نیز منبعث از حق است. یعنی بر اساس راستی و درستی است. چنین “فطرت”ی، مختص هیچ فرهنگ یا قلمرو خاصی نیست. ذاتی است. و از آنجا که ذاتی است، جهانشمول است و همه را شامل می شود. اما “اخلاق ذهنی” از آنجا که اکتسابی و القاءشده توسط فرهنگ های مختلف است، اخلاقی ثانوی و عَرَضی است. اخلاق ذهنی به تمثیل، چون حبابی تیره، فطرت الهی آدمی را پوشانده است. و چون در اکثر آدمیان، پوشانده شده است، پس هر کدام نیز، حق و راستی و درستی را طبق برداشت های ذهنی شان معنا می کنند. آن هم بدون آنکه چنین مفاهیمی را در وجود خود کشف و یا به آن واصِل شده باشند. و دقیقاً همینجا مشکل جهان امروز و بشر امروز است. همه حق بجانب اند بی آنکه به حقیقتی واصِل شده باشند! هنگامی که سالک بخواهد به فطرت الهی اش نائل شود، یعنی به حقیقت چشمه ی خویش واصِل گردد، در روند سلوک، این حباب تیره در هم می شکند و نور فطرت، تمامی وجود سالک را در اختیار خود می گیرد. کاری که اساتید راستین با سالکان می کنند، چنین سمت و سویی دارد. تعالیم شان، برای رساندن سالک، به فطرت الهی خویش است، نه چیز دیگر و نه جایی دگر. هنگامیکه سالک به اصل خویش، یعنی به سرشت حقیقی اش وصل گردد، اخلاق فطری اش نیز بطور خودانگیخته پا به عرصه ی وجود می گذارند. اخلاقی که ویژه و منحصربفرد است و به آن “تخلّق به اخلاق الله” گویند. فطرت الهی، اخلاق الهی را باعث می شود. و این، حقیقتِ اخلاق است. پاک و اصیل است. چه هیچ برداشت و ذهنیتی آن را آلوده نکرده است. و همواره زنده و تازه و بکر است. این کیفیت از حیات، نشانه ها دارد؛ (الف): چنین سالک واصِلی، همواره تسلیم حق است، اگرچه علیه خودش باشد. زیرا حق از منظر او، فیضی همه گیر است. تیول شخصی نیست و همه از آن برخوردارند. (ب): چنین سالکی همواره در “حال” زندگی می کند، نه در گذشته ی معدوم است و نه در آینده ی موهوم. (ج): اعمال چنین سالکی خودانگیخته است زیرا آنکه واصل به چشمه ی خویش است، از چشمه ی دیگر نمی خورد. (د): بی خوف و بی حزن و اندوه است زیرا “مع الله” را با تمام وجود حس می کند. (ه): وارد هر کاری شود، کارش بی عیب و نقص است زیرا فطرت الهی، “کامل” است و از کامل، جز کمال بیرون نمی تراود. (و): در کارهایش بدنبال نتیجه نیست، زیرا خودِ همین فطرت الهی، برایش بزرگترین پاداش است، که نقد است. (ز): احساس او همواره سرشار از یک پاکی مسحورکننده است زیرا نه از انگیزه خاصی برخاسته و نه در آرزوی بدست آوردن چیزی است. (ح): عاشقانه دیدن و یکسان نگریستن، زندگی اوست. و چون همواره با کل است، چیزی کم ندارد …

مسعود ریاعی