از آنجا که ارواح دارای مراتب اند، به نظر می رسد که قبض آنها نیز برخوردار از مراتب است. این بدان معناست که هر روح توسط روح طبقه ی والاتر از خود، قبض می گردد. روح جمادی، روح نباتی، روح حیوانی، و روح انسانی از جمله مراتبی است که هر کدام در طبقه ی خود، از حیات متناسب با شعور و آگاهی خویش برخوردار است. از منظر استعلایی روح میتوان گفت؛ روح جمادی را روح نباتی قبض میکند، روح نباتی را روح حیوانی قبض می کند، و روح حیوانی را روح انسانی. برای همین است که انسانها هنگامی که به دنیا می آیند، برخی آثار و خاصیت های روح های مادون خود را دارند، به ویژه خوهای حیوانی را که بارز ترند. چنانچه انسانها در روند حیات، تعالیم روح الهی را پذیرا نباشند، در همان مرحله روح حیوانی مانده و یا حتی گاه به پایین تر از آن سقوط خواهند کرد. و چنانچه آگاهانه تعالیم الهی را پذیرا باشند، به مراحل پیشرفته تر عروج خواهند نمود. اما اکنون سؤال این است که روح انسانی را چه کسی قبض می کند؟ ظاهراً در قرآن، گاه این امر به خدا نسبت داده شده “اللهُ یَتَوَفَّی الاَنفُسُ حِینَ مَوتِها” (خدا، روح ها را هنگام مرگشان باز پس می گیرد!)، و گاه به ملک الموت (فرشته مرگ) نسبت داده شده است “قُل یَتَوَفّاکُم مَلَکُ المَوتِ” (بگو؛ فرشته مرگ، جانتان را می ستاند!)، نکته این است که ارواح انسانی نیز دارای مراتب مختلف اند، زیرا هر گروه برخوردار از مرتبه ای از شعور و آگاهی است. بر این اساس، میتوان گفت که ارواح کاملین واصِل را خود خداوند قبض می نماید، و دیگر ارواح را ملک الموت. این نکته در آیه شریفه ای که در باره ی عیسی (ع) است، وضوح بیشتری می یابد “یا عِیسی اِنِّی مُتَوَفِّیکَ وَ رافِعُکَ اِلَیَّ” (ای عیسی، من تو را به تمامی بر گرفته و به سوی خود بالا می برم!). اما نکته اسراری دیگری نیز در باره “وفات” وجود دارد که نمی توان آن را نادیده گرفت، و آن این است که “وفات” لزوماً عین “موت” نیست. وفات، به معنای به تمامی باز پس گیری چیزی یا امانتی است!
مسعود ریاعی
