دانایی ما، به واقع دانایی نیست، “شبه دانایی” است. و شبه دانایی، شبیه دانایی است نه خود آن.
“دانایی”، میوه ی یقین است. “شبه دانایی”، محصول تردید. دانایی، نرم و پذیرا و کارآمد است. شبه دانایی، سخت و هجومی و ناکارآمد. دانایی، در آرزوی جایی نیست، چه وقتی نور ذاتی اش همه جا را فرا گرفته، لزومی به جایی رفتن نیست. شبه دانایی، پر از اضطراب و هر لحظه در تکاپوی جایی است، و آخرالامر نیز دستانش خالی. دانایی، اهل انباشتن و ذخیره سازی نیست، چه با جریان حیات حرکت می کند و هر دم روزی اش را از آن می ستاند. شبه دانایی، اهل ذخیره سازی حفظیات است چه همواره با اصطلاحات و قواعد ذهنی اش سیر می کند و از سراب همانها می نوشد. دانایی، چون ابرِ باران زاست و هر جا بخواهد می بارد و زندگی می بخشد. شبه دانایی، ابری عقیم که فقط وسوسه ی بارش را دامن می زند و حیاتی در بساطش نیست. دانایی، چون پَر سبکبال و سبکرو است. شبه دانایی، سنگین و زمین گیر. دانایی، منم ندارد زیرا شبیه کل است و نامحدود. شبه دانایی، پر از منیّت است و محدودیت ساز. دانایی، عملش رستگاری است و فی الحال رستگار است. شبه دانایی، سخنش رستگاری است و خود دربدر بدنبال آن. دانایی، نقد کار می کند و اهل وعده نیست. شبه دانایی، هر شب و روز وعده ی فردای بهتر می دهد. دانایی، متواضع و تسلیم است چون آب. شبه دانایی، ناتسلیم است و سرکش چون آتش. دانایی، نور است و کار قلب. شبه دانایی، کور است و کار ذهن. دانایی، وصل به آگاهیِ زنده است و از سینه ی آن می نوشد. شبه دانایی، وصل به ذهن است و از برداشتهای مرده اش تغذیه می کند. دانایی، چونان نگاه بی قضاوت است. شبه دانایی، پر از قضاوت. دانایی، هم اکنون و همینجاست زیرا واقع گراست. شبه دانایی، هیچگاه در زمان و مکان درست نیست زیرا آرمانگراست … و ما به شبه دانایی هایمان سخت چسبیده ایم. فکر می کنیم اگر خود را از آن خلاص کنیم، از شأن انسانی خارج شده ایم. چه آن را عامل فهم و درایت خویش پنداشته ایم. شگفتا از این بشر! به همه چیز شک می کند جز به همین که نامش را دانایی گذاشته و خود را دربست در خدمتش گماشته است.
ای دوست، بدان؛ “نادانی”، ترجمه ی دقیق و درستی برای “جهل” نیست. جهل، به “شبه دانایی” می ماند تا به نادانی. و بدان؛ که نادانی، خطراتش به مراتب از “شبه دانایی” کمتر است. در واقع نزدیک به هیچ است. یک سالک تا خود را از “شبه دانایی” رها نکند، به “دانایی” واصِل نشود. و بدان که به قول پیامبر(ص)؛ “داناییِ حقیقی چونان شکلی مستور است که جز آنان که برخوردار از معرفت الهی اند، کس از آن آگاهی ندارد، و چون از آن سخن گویند جز مغروران به خداوند تعالی، انکارش نکنند “اِنَّ مِنَ العِلمِ کَهَیئَةِ المَکنُون لا یَعلَمُهُ اِلّا اَهلُ مَعرِفَةِ اللهِ. فَاِذا نَطَقُوا بِهِ لَم یَجهَلهُ اِلّا اَهلُ الاِغتِرارِ بِاللِه تَعالَی
مسعود ریاعی