آدمی با آنکه فرد به نظر می رسد، در عین حال فرد نیست، زیرا همواره نیروهایی تاثیرگذار و زنده و هوشمند، در وجود او دست اندرکارند. به تعبیری هر کس برخوردار از “مَعَ” خود هست. “مَعَ” در زبان عربی، حرف همراهی است و به معنای “با” کسی یا چیزی بودن است. این یکی از کلمات اسراری قرآن است که اکنون اندکی به شرح آن می پردازیم. وقتی گفته می شود؛ “زید با امر راه می رود”، “یَمشِی زِیدٌ مَعَ اَمر” برای این همراهی و با هم بودن، از کلمه “مَعَ” استفاده می شود. اما این ابتدایی ترین معنای ظاهری “مَعَ” است. در قرآن، همراهی هایی است که باطنی است و به چشم ظاهر قابل دیدن نیست. و مراد ما در این بحث، این بخش مهم از معنای “مَعَ” است. برای یک سالک، فهم این “مَعَ” مهم و اساسی است زیرا باید بداند در وجودش با چه کسانی همراهی می کند و یا همراهان درونی اش چه کسانی اند. بهترین همراهی، همراهی خداوند است که قرآن به انواع صِیَغ بدان اشاره کرده است؛ “اِنَّ اللهَ مَعَنا”، هُوَ مَعَکُم، اِنِّی مَعَکُما …” اما این کیفیت از همراهی صرفاً از آن موحدان و واصِلان است و شامل دیگرانی که اهل کفر و شرک و نفاق و جهل و ظلم اند، نمی باشد. زیرا خداوند چنین کسانی را به نیروهای دیگر واگذاشته که متناسب حالشان است. هر کس از نوع وسوسه های درونیش می تواند دریابد که به چه کسانی واگذاشته شده و چه کسانی از درون همراه او هستند و فرمان می رانند و به واقع با او زندگی می کنند. “سلوک”، برای به خودیت خود رسیدن و خلاصی از نیروهای پراکنده است. یک سالک، تنها نیروی واحد و زنده ی “خیر” را پاس می دارد و وسوسه های دیگر را از وجودش بیرون می راند. اما نکته اینجاست که نیل به چنین کیفیتی نیازمند هدایت و پرورش در جریان رُبُوبی خداداده است. همانطور که جسم ها در رحم های متناسب با وجودِ خود، حفاظت و پرورش می یابند، روح ها نیز رحم های متناسب با خود را دارند. لذا روح های بزرگ، آگاه و نورانی انبیاء و اولیاء الهی، و در یک کلام همان “انسان کامل”، دیگر ارواحِ ایمان داران را در بر گرفته و در عروجشان، یاریشان می رسانند. زیرا “انسان کامل” از آنجا که خود نسخه ی کامل هستی است، و متصل به “مطلقِ لایتناهی” است، براحتی گنجایش تمامی ایمانداران را داراست. این بدان معنی است که “مَعَ” انسان کامل، یک ظرفیت وجودی گسترده است که تمامی کسانی را که با ایمان شان در روح او، و با وجود اویند، به رستگاری نائل می کند. زیرا ارواح، هادی ارواح دارند. اینکه گفته می شود او انسان کبیر است اشاره به این معناست که چون سفینه ای حامل ارواح کسان دیگری نیز هست. همچنانکه قرآن در چندین آیه و به صِیَغ گوناگون و در مورد انبیاء(ع) مختلف می فرماید؛ “وَ نَجَّیناهُ وَ مَن مَعَهُ”(او و کسانی که با اویند را نجات دادیم!) در معنایی باطنی اش، اشاره به نجاتی روحانی است که شامل ارواح اهل ایمانی است که با آن روح بزرگ اند. روح های بزرگ، ظرفیت های بزرگ دارند. آنان همچون سفینه ی نجات اند که در احادیث نیز بدان اشاره شده است. به تعبیری ساده تر، روح های ایمانداران در چنین روح های متعالی و بزرگی، آرام می گیرند، با آن سیر می کنند، از مواقف مختلف گذر کرده، و آخرالامر نیز به خودیت الهیِ خویش واصِل می گردند. ای دوست، وقتی قرآن می فرماید؛ “اِهبِط بِسَلامِِ مِنّا وَ بَرَکاتِِ عَلَیکَ وَ عَلَی اُمَمِِ مِمَّن مَعَکَ” (فرود آی، آن هم با سلام و برکاتی از ما، که هم شامل حال توست و هم شامل تمامی امت هایی که با تو هستند!)، دریاب به چه اشاره دارد و یک شخص چگونه امت های بسیاری را با خود و در خود نهفته دارد! وقتی گفته می شود؛ “نَجِّنِی وَ مَن مَعِیَ مِنَ المُؤمِنِینَ” (مرا و آن ایماندارانی که با منند را نجات بخش!)، “صله رحم” روحی را در یاب. وقتی می گوید؛”اِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهدِینَ”(ربّ من با من است و هدایتم می کند!) و … و بسیاری از “مَعَ” های دیگر قرآن را فهیمانه دریاب، تا بدانی با که ای و با که باید باشی. قرآن را دریاب، که عجیب زنده ای هدایتگر است.
مسعود ریاعی
