یک سالک نباید دلش را به “تواجد” خوش کند. تواجد، یک آگاهیِ لحظه ای است که به دل سالک می افتد سپس آن را در ظاهر زندگیش به عیان می بیند. به تعبیری آنچه را که باطن می بیند و یا می شنود، بر ظاهر او پدیدار می گردد. این چون بارش لحظه ای و به ندرت است که حتی انسانهای عادی نیز گهگاه ممکن است از آن بطور تصادفی برخوردار شوند. اگر “تواجد” قوی باشد، برای سالک مبتدی، اضطراب و بی خوابی می آورد. زیرا اخبارش اعم از خوب و بد است. تواجد بیشتر صفت مبتدیان است. پس از این مرحله، “معرفت” قلبی است. این “معرفت” دارای ثبات است. “بصیرت” در اینجا حاصل می شود. و این مقام کسانی است که از واردات قلبی، متزلزل و خائف نمی شوند و آن را به خوب و بد تقسیم نمی کنند. پس چون مبتدیان، مضطرب نمی گردند. “وجد” مقرون به زوال است اما “معرفت” ثابت است و آن را زوالی نیست. این معرفتِ بصیرت بخش، با در “حال” بودن تقویت می شود، و با خروج از “حال” از رشد باز می ماند. منظور از خروج از “حال”، برگشت به زندگی ذهنی است، گذشته بازی و آرزوپروری است. “وجد” به دلیل شوق سالک اتفاق می افتد، و شوق دلیل غیبت است. یعنی شوق آن دارد که بخواهد به جایی برسد و یا به چیزی دست یابد. پس آنگاه که سالک به مقام “مشاهده” نائل شود، یعنی عملاً از کیفیت غیبت خروج و به کیفیت رؤیت واصِل گردد، “معرفت”ِ نقد، جایگزین “وجدِ” هر از گاهی می شود. این شبیه جاری شدن است.
مسعود ریاعی