الف) منظور از “اسماء”، واژه نیست. چه اگر چنین چیزی مراد بود، آن باعث برتری آدم(ع) بر ملائکه نمی شد. زیرا واژه برتری نمی آورد، اگر چنین می بود کتابهای فرهنگ لغات به علت واژه های کثیری که در خود دارند، از همه والاتر و مقدس تر می نمودند.
ب) منظور از “اسماء”، صدا نیست. چه اگر چنین چیزی مراد بود، هیچ تمایزی با کلمات دیگر نداشتند زیرا همه ی واژه ها در “صدا” مشترکند و فرقی بین ایمان و کفر، نور و ظلمت نبود. چه هر دو دارای “صدا” هستند. سر و صدا نه ارزش می آورد و نه برتری الهی.
ج) “اسماء”، اشاره به موجود زنده دارند. آنها مظاهر وجودند و معانی انتزاعی نیستند. زنده اند. وقتی می گوید؛”علیم” یا “حکیم” یا … به موجود زنده اشاره دارد، نه به یک مفهوم ذهنی. کسی مظهر این اسم یا آن اسم است. و نکته همین است. آدم(ع)، مظهر هر اسمی را عملاً می شناسد، یعنی به حقایق آن واصِل است و از طریق همانهاست که در هستی دخل و تصرف می کند. برتری اش نسبت به ملائکه همین نکته ی اسراری است. “اسماء” موجوداتی زنده اند و در قرآن اشارات بسیار است. وقتی یوسف(ع) می گوید “اِنّی حَفیظٌ عَلِیمٌ” به همین معنا اشاره دارد. همچنانکه “رئوف و رحیم” را برای پیامبر اسلام(ص)، “کلیم” را برای موسی(ع) و “کلمة الله” را برای عیسی مسیح(ع) بکار می برد. ذات حق تعالی، نادیدنی است، اما مظاهر اسماءش دیدنی اند.
د) وقتی قرآن می فرماید “الله” تبارک و تعالی، اشاره به آن ذات واحد نادیدنیِ لایتناهی دارد. اما آنگاه که می فرماید”بسم الله”، و یا “اسم ربک”، به “اسم” اشاره دارد. و اسم دارای مظهر خویش است. جز این باشد به آن اسم نمی گویند. اسم، ظهور دارد. وقتی حقیقتی در مظهری ظهور یابد، آن مظهر، اسمِ آن حقیقت است. خودِ حقیقت، نادیدنی است اما اسم و مظهر آن دیدنی است. و “لقاء” با اسم صورت می پذیرد. از این روست که پیامبر(ص) می فرماید؛” مَن رَآنِی فَقَد رَاَی الحَقّ” هر که مرا بیند، حق را دیده است”.
ه) یک سالک حق، با سلوکش تلاش می کند تا هر چه بیشتر خود را به اسماء خداوند، نزدیک و نزدیکتر کند. زیرا نزدیکی بیشتر یعنی زندگیِ غنی تر. برای نزدیک شدن به اسماء، باید به معانی آنها عمل کند. عملاً آنها را در روند زندگیش بکار گیرد. وقتی “غفور و غفار” را خواهان است باید خود، آمرزندگی و گذشت را تمرین کند. اگر طالب “رحمن و رحیم” است باید مهربانی و بخشندگی را به دیگران بچشاند و قِس عَلی هذا… برخی تصور کرده اند که آن حدیث پیامبر(ص) که فرمود؛ “هر که نود و نه اسم نیک خدا را احصاء کند به بهشت وارد می شود”، یعنی همین که آنها را بشمارد و یا در کاغذی بنویسد، کار تمام است! اینطور نیست. آن احصاء، بدین معناست که آن “اسماء نیک” در وجودت به جریان افتند، یعنی خود به قدر استعدادت، مظهر آنها شوی، نه اینکه چند واژه را در حافظه ات حفظ کنی و یا روی کاغذی بنویسی …
مسعود ریاعی