پیش از بعثت پیامبر اسلام(ص) در مکه، تاریخ از جمع محدود و اندکی یاد می کند که آنان را “حنفاء” می گفتند. اینان بر خلاف اغلب اعراب که چندگانه پرست بودند، اندیشه و سلوکشان بر اساس “یگانگی” بوده است. آن هم یگانگی ای که منبعث از “فطرت آدمی” است. “حنیف”، اشاره به یک “توحید فطری” است. توحیدی که از سرشت وجود آدمی بر میخیزد. اکتسابی نیست، خواندنی نیست، بحث کردنی نیست، آن یک سلوک عملی و همه جانبه برای نیل به نور الهی خویش است و این مغز و باطن آیین ابراهیم(ع) بوده است. به واقع اینان گروه سالکانی بودند که نه تنها بر اساس آموزه های ابراهیم خلیل(ع) زندگی می کردند، بلکه بر اساس آموزه های باطنی او، سلوک معنوی خود را پاس می داشتند. اینکه پیامبر(ص) و علی(ع)، در روایاتی اشاره کرده اند که پدران ما، از مشرکین نبوده اند، بدین معناست که آنها از “حنفاء”، یعنی از همین سالکانی بوده اند که آموزه های باطنی ابراهیم را سینه به سینه و نسل به نسل زنده نگاه داشته و بر اساس فطرت الهی شان به وحدت و یکپارچگی وجودشان دست می یافتند و عملاً اصل “یگانگی” را پاس میداشتند. طی روایتی حتی ابوذر نیز یکی از همین جماعت حنفاء بوده است. تاریخ از فرهیختگان دیگری چون قس بن ساعده، ورقه بن نوفل، خالد بن سنان، امیه بن ابی صلت، زهیر ابی سلمی نیز نام برده است.
“حنفاء”، یک کلمه کلیدی قرآن است که بسیار مهم و کاربردی است. چنانچه سالکی به نیکی آن را دریابد، نجات روحش از این ظلمتِ دنیا نام گرفته قطعی است. “حنیف”، کسی است که با رعایت اصل یگانگی و با نیل به سرشت الهی خود، از تشتت و چندگانگی رها شده و وجود خود را به وحدت رسانده است. “حنفاء”، اهل یگانگی اند و به “یگانه” می روند. یگانه بین، یگانه گو، یگانه اندیش، یگانه خواه و یگانه پرستند. و این، باطنِ دین ابراهیم(ع) است. امروزه اگرچه این دین، همچون ادیان دیگر ظهور ظاهری ندارد، اما باطنش با ریشه های قوی همچنان پابرجاست و شرق و غرب عالَم معنویت راستین را تحت اشراف خود دارد. چرا که به “یگانگی” رفتن، تنها طریق راستین نجات است. همیشه بوده و خواهد بود. قرآن نه تنها به پیامبر اسلام(ص) می فرماید؛ “از آئین یگانگی ابراهیم تبعیت کن!”، ” وَاتَّبِع مِلَّةَ اِبراهِیمَ حَنِیفاً”، بلکه به همه ی مومنین راستین چنین فرمانی را می دهد؛ “فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ اِبراهِیمَ حَنِیفاً” “از آئین یگانگی ابراهیم تبعیت کنید”. این اصل یگانگی بر اساس فطرت الهی انسان، چنان مهم است که هر سه دین آسمانی یهودیت، مسحیت و اسلام با افتخار خود را ادامه ی جریان توحید ابراهیمی(ع) می دانند و همواره با احترام تمام از آن یاد می کنند. و از همین روست که هر سه دین تحت عنوان ادیان ابراهیمی(ع) شناخته می شوند. سر چشمه یکی است و یکی خواهد بود. یکی را پاس بدار. بر اساس یکی زندگی کن که یکی نجات بخش است. یک باش و به یکی رو.
مسعود ریاعی