الف) سالک ابتدا با انگیزه ی نیل به زندگی بهتر و برخورداری کیفی تر از آن، به سلوک کشیده می شود. در این مرحله آرزوی او، دعای او، خواست او، خیر و برکت های مادی و بهره مندی غنی تر از مواهب زندگی است. همان چیزهایی که زندگی متعارف بر اساس آن شکل گرفته است.
ب) وقتی دریافت که اینگونه بهره مندی ها، چیزی نیست که روح او را سیراب کند، به آرزوهای معنوی کشیده می شود. در این مرحله آرزوی او، خواست و تلاش او، برخورداری از توانائیهای معنوی و ماورائی، و اقتدار روحی است. حتی اگر آن را بر زبان نیاورد عملا وجودش به آن سو کشیده می شود.
ج) در مرحله سوم، اگر شمّه ای از “خلوص” و”نورانیت” در وجودش باشد، با “پیر” خود روبرو می شود. این “پیر” برای هر سالکی به گونه ای ظهور می کند که متناسب با قابلیت اوست. چنانچه به تعالیم تسلیم باشد، “پیر”، او را به کلی از مرحله اول و دوم خلاص می کند. این مرحله، رهایی از آرزوست. مادی و معنوی فرقی نمی کند.
د) در چهارمین مرحله، روح و روان سالک از تعلقات رهاست، وجودش خالی از هر خواسته و آرزوی نفسانی است. او تسلیم است. کار می کند بی آنکه دل در گرو نتیجه ای داشته باشد. پس هر اتفاقی که بیفتد، از پروردگارش راضی و خشنود است. چنین کسی همواره با داشته ها کار می کند و در حسرت نداشته ها فرو نمی رود. این یک کیفیت بسیار عالی است اما با این وجود هنوز ضعفی در کار است. او “منِ” خود را حس می کند! و تا وقتی این “من” در میان باشد یعنی هنوز “دوگانگی” در میان است. یکی “من” و دیگری “حق”. نه! این ضعف بزرگی است!
ه) سالک با دور انداختن ذهن و محتویاتش، قبل از مرگ، میمیرد! این موتی اختیاری و آگاهانه است. با این مرگ، “من” موهوم او زایل می شود و سالک به آنی به “کل” واصِل میگردد. او دگر در “ذهن” نیست، در “روح” است. خودانگیخته عمل می کند. فکر نمی کند، می داند. چه او از زندان ذهن و جسمش، خروجی سالکانه کرده و به “نور” الهی خویش نائل گردیده است.
و) از این مرحله چیزی نگوییم بهتر است زیرا چیزی برای گفتن وجود ندارد. “سکوت محض” است. یک سکوت همه جانبه.
مسعود ریاعی