کار “خیر” کردن از روی دلسوزی امکانپذیر نیست. زیرا کار خیر حکیمانه است اما دلسوزی ریشه در حماقت دارد. منبعث از جهل است. هیچگاه بخاطر دلسوزی وارد کاری نشو. هیچ حکیمِ عاقلی دلسوز نیست و بر اساس دلسوزی کاری را انجام نمی دهد. ریشۀ دلسوزی، در ظلمت نافهمی است. در حزن است. زیرا دلت سوخته است. اما ریشۀ “خیر” در نشاط و فرزانگی است. کار خیر فقط از ریشۀ خود سر بر می آورد. دلسوزی، میوۀ خیر نمی دهد. خزه های روی آب کجا انگور می دهند؟! اقدام ناآگاهانه چه بسا مصیبت و رنج بیشتر ببار آورد. بسیاری کارهایشان صرفاً از روی احساس و عواطف است. آنها بندۀ احساسات خودند. احساسی زودگذر به آنها می گوید چه بکنند یا چه نکنند. پس آزاد نیستند. اسیر احساسات اند. کارشان فهیمانه نیست. و برای همین است که چون از کارهای خود طرفی نمی بندند همواره به دست بی نمک خود نفرین می کنند. حال آنکه از اول هم قرار نبوده به آنها پاداش حکیمانه ای برسد! زیرا اعمال آنان ناقص است. کارهای به ظاهر خیرشان، نه خیر است و نه حکیمانه. پاداشِ ناب الهی از آنِ آگاهانِ مُخلَص است. همان کسانی که معرفت را توسعه می دهند و در هر کاری حکمت را می چشند و می چشانند. اینان وقتی کار خیری را انجام می دهند، آزادانه و آگاهانه به انجام می رسانند. اما دلسوزی، کور عمل می کند. نشانِ انسان ناقص است. انسانِ به کمال نرسیده. انسانِ گم شده در عواطف خویش. انسانی که پر از ضعف است و میخواهد با دلسوزی ضعف های نفسانی اش را بپوشاند. انسانی که کالبد عاطفی اش پر از سوراخ و شکاف است و در یک کلام، انسان به وحدت نرسیده است. برای همین است که کارش همیشه ناقص و أبتر است. بدترین نوع دلسوزی، دلسوزی به حال خود است. انسانی اینچنینی با اتخاذ چنین طرفند روانی، قصد آن دارد که خود را نسبت به حماقت هایش بی گناه جلوه دهد. نقش قربانی را گرفته و انتظار جلب توجه دیگران را دارد. چنین کسی غیر قابل اعتماد است چه با دلسوزی، به دنبال پوشاندن ضعف ها و حماقت های خویش است. و چگونه از چنین وجودی، “خیر” تراوش خواهد کرد؟! انسانی که در مسیر حکمت است، برخوردار از آگاهی است و کور عمل نمی کند، اوست که خیر را حکیمانه و آبرومندانه تقدیم می کند. دلسوزی، ریشه در اخلاص ندارد. نمی تواند داشته باشد زیرا منبعث از بیماری نفسانی است. منبعث از جهل و حزن و اندوه است. منبعث از فرار از خویشتن است. کارِ خیر را با دلسوزی چکار؟!
آنگاه که دیگر تحت سلطۀ احساسات و عواطف نباشی، آنگاه که احساساتِ گذرا بر تو پروردگاری نکنند، آنگاه که از شرطی شدگی های ذهنی و عاطفی رها شوی، آنگاه که پوستۀ منیّتت شکسته شود، مبارک باد بر تو کار “خیر”. تو در مرکز”خیر” خواهی جوشید. دیگر “خیر” چیزی جدا نیست. تمام وجودت خیر شده است. نه فقط فعلت، بل کلامت، حضورت و حتی نگاهت مملو از “خیر” است. وجود تو خود منشأ “باقیات صالحات” گشته است. و آنچه کنی درست است زیرا در اتصال به آگاهی کل بسر میبری. و همگان نیز بی آنکه تحقیر شوند، بی آنکه منتّی در کار باشد، از تو بهره مند خواهند شد. پس ابتدا خود از اسارت احساسات آزاد شو و آنگاه دیگران را در مسیر رشدشان آزاد کن. این “خیر” است و اینچنین کسی را انسان الهی گویند.
مسعود ریاعی