قدرت یأس بیش از قدرت امید است. غیرقابل قیاس است. فریب امید را نخور. امید، نسیه است و یأس، نقد. گُلِ امید، پلاستیکی است. تصنعی است. وَعده ای است. هیچ تضمینی بر قطعیت آن نیست. اما گُلِ یأس، چون یاسی خوشبوست. واقعی است. نقد است. قطعیت اش محرز است. کیفیتی است که تو را به خودت می رساند. انسانهای احمق با وعده زنده اند، با امید. زندگی شان همیشه در گرو است. در گرویِ یک فردای آرمانی. آرمانی که هیچ وقت نیامده است. نمی آید. چه از جنس آمدن نیست. اما یأس، قطع امید کردن از این و آن است. دور انداختن آرمانها و واقعی شدن است. تمام قدرتش در همین است و کم قدرتی نیست. آن زمان که از همه چیز و همه کس مأیوس می شوی، تازه سرپا شده ای. تازه مرد شده ای. وقتی از همه قطع امید کنی، به چشمۀ خود رسیده ای. وقتی از همه بِبُری تازه خدا را در أعماق درونت خواهی یافت. هزاران سال است که به تو دروغ گفته اند که امید و آرزو خوب است و یأس، بد. فریب ات داده اند تا هیچگاه به چشمۀ خویش واصل نشوی. همیشه چشمت را به دست این و آن، به این چیز و آن چیز دوخته اند، تا به وجودِ خودت نقب نزنی. تو را با امید، شرطی کرده اند. همیشه منتظری که طوری بشود اما هیچوقت هیچطوری نخواهد شد. زیرا بقول قرآن؛ ” خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنها درونیاتشان را تغییر دهند!”
امام علی(ع) می فرماید “الیَأسُ حُرٌّ” ( یأس، آزادی است). عجب درایتی دارد این امام(ع)! یک حکیم واقعی است! آنگاه که از این و آن مأیوس می شوی، تازه آزاد شده ای. خودت شده ای. تا بحال ذهنت درگیر این و آن بود، به این و آن امید داشت، اسیر بود. اما این یأس است، آب پاکی را روی دستت می ریزد. تو را به خودت می رساند. عین آزادی و آزادگی است. خود بودن است بی اتکاء به هیچکس. از اول هم کسی نبوده است. ذهنت با وعده های موهوم مست شده بود. یأس، تو را آزاد می کند. امید، تو را به اسارت می برد. من از آن زمان که از همه چیز و همه کس قطع امید کردم، چشمه ام جوشیدن گرفت، اندک اندک مشاهده را آموختم. و میدانم از چه سخن می گویم. این یأس که میگویم، امری مقدس است. هیچ چیز چون یأس نمی تواند تو را به خودیت ات واصل کند. از یاس نترس. از امید واهی بترس. امید، زندانی است که در و دیوار آن را با کاغذهای رنگی زینت داده اند. فریب نخور. امید از همه بِبُر و به چشمۀ خود بپیوند. یأس به تو می گوید: هان، اکنون خودت شده ای! یکه و تنها! پس بجوش! و این زیباترین و اصیل ترین ندای وجود است که جز خردمندان کس قدرش را نمی داند. آنگاه که از همه، ریز و درشت، مأیوس شوی، تازه قدرت واقعی می آید. تازه رائحۀ آزادی استشمام می شود. تازه هم خودت و هم جهان را بی شائبه مشاهده می کنی. پایان یأس، یک نیروی انفجاری شگفت است. دریده شدنِ پرده های حماقت و جهالت است. سالک تا از همه چیز و همه کس مأیوس نشود سالک نمی شود. این شرط لازم و ضروری “راه” است. خدا می خواهد تو بر روی پای خودت بایستی. خودت باشی. برای همین است که گاه تو را ترک می کند و ضجه هایت را به هیچ می گیرد. او تو را منهای هیچکس می خواهد. فردِ فرد. “یَأتِینا فَرداً”. آیات یأس را در قرآن مشاهده کن! هر جا سخن از یأس رفت یک واقعۀ انفجاری در راه بود! “آنگاه که پیامبران مأیوس شوند نصر الهی فرا می رسد”! “حَتّی إذَا استَیئَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أنَّهُم قَد کُذِبُوا جاءَهُم نَصرُنا”. برادران یوسف آنگاه که نسبت به درخواست شان از یوسف، مایوس شدند، تازه شروع کردند به حرف حساب زدن و تصمیم درست گرفتن! “فَلَمّا استَیئَسُوا مِنهُ خَلَصُوا نَجِیّاً…” تنها یأسی که جایز نیست یأس از “رَوح الله” است. “إنَّه لا یَیأسُ مِن رَوحِ اللهِ إلّا القَومُ الکافِرونَ”. چه “رَوح الله”، عین رحمت است. و نقد است. هم اکنون هست. وعده نیست. عین زندگی است. “حال” است. و ناامیدی از نقد وجود، حماقت است. اما آن یأسی که از آن سخن گفتم، یک قدرت فَوَرانی است. نشانۀ موحّد شدن است. یک موحّد به هیچ کس و هیچ چیز إتکا ندارد، چشم ندوخته است جز به ربّ خویش. و ربّ اش با خود اوست و چیزی جدا نیست. “وَاعلَمُوا أنَّ اللهَ یَحُولُ بَینَ المَرءِ وَ قَلبِهِ”. ای دوست آنگاه که به یأس مطلق رسیدی و خود را تنهای تنها یافتی، آن را ضعف ندان، آن را مرگ نپندار. آن یک اتفاق با برکت است. قرار است داربست ها را از دور و برت بردارند و سرپا شوی. اگر هشیار باشی “برکت حقیقی” را آگاهانه دریافت خواهی کرد و به یگانگی نائل خواهی گشت. پس مگذار حتی بهشت و جهنم تو را شرطی کنند، پا بر سر هر دو جهان بگذار. یک سالک موحّد اینگونه است. از کَونَین بگذر تا به الوهیت خویش رسی، که بهشت حقیقی و جاودان تو همین است.
مسعود ریاعی
